In Vandalia, een dorpje van 15.000 inwoners ten noorden van Dayton in de Amerikaanse staat Ohio, raakte ik in 2016 aan de praat met een man die zijn leven te danken had aan de zorgwet van president Obama. Bij hem was darmkanker geconstateerd, maar hij had zich nooit een behandeling kunnen veroorloven. Totdat hij dankzij Obamacare een ziekenkostenverzekering kon afsluiten en hij succesvol behandeld werd. Desondanks zou hij op Donald Trump stemmen, want de overheid moest zich niet bemoeien met het wel en wee van haar inwoners; zijn gebrek aan zorgverzekering was zijn probleem, de overheid moest slechts de openbare orde handhaven.
Rationaliteit
Onderzoek voor het boek dat ik vorig jaar schreef met Daniël Schut, over het ontstaan en het functioneren van de Amerikaanse democratie en de campagnestrategieën van Hillary Clinton en Donald Trump, bracht mij in een keur aan kleine dorpjes en grote steden waar Europees toerisme niet alledaags is. De mensen die ik sprak waren bij tijd en wijlen even verbaasd over de vragen die ik stelde, als ik was over de antwoorden die ik kreeg. In Amerika praat je niet over politiek, zeker niet met vreemden en al helemaal niet als het zo persoonlijk wordt zoals de invloed van eigen gezondheid op politieke keuzes.
De rechtlijnigheid van de man in Vandalia, die zijn principes verkoos boven een zorgverzekering, mag opmerkelijk genoemd worden. In Nederland zullen weinig mensen vinden dat toegankelijke gezondheidszorg geen verantwoordelijkheid is van de overheid. Dat heeft me dan ook altijd gefascineerd in de politiek: de keuzes die mensen maken en de overwegingen op grond waarvan ze dat doen. Het gaat dan vaak om zeer ingrijpende keuzes over hoe we onze directe omgeving en samenleving organiseren en hoe we ons leven inrichten. Vaak veronderstellen we in de politiek een rationaliteit die we in de praktijk vervolgens niet waarneem. Keuzes worden veel meer door emotie ingegeven, dan overheden zich gemakkelijk bij voelen. Hoe maak je beleid rond zorgverzekeringen, wanneer mensen zelf keuzes maken die ze potentieel het leven kan kosten? De man in Vandalia zal onder de nieuwe zorgwet van Trump vermoedelijk zijn zorgverzekering verliezen en daarmee de medische behandelingen en controles die hij nog altijd nodig heeft.
Probleemloos opgroeien
Toch waren de mensen wier verhalen ik in Amerika optekende, en de drijfveren die achter hun keuzes schuil gingen, niet heel anders dan de mensen die ik in mijn dagelijkse werk als adviseur van de wethouder Jeugd in Den Haag meemaak. Sinds de decentralisaties in het sociaal domein van 2015 zijn gemeenten verantwoordelijkheid voor de zorg en hulp die jongeren en gezinnen krijgen bij opvoeding en opgroeien. Voor veel kinderen en gezinnen gaat dat vanzelf of bijna probleemloos, maar ook zijn er veel kinderen en hun ouders die wel wat hulp nodig hebben. Dat kan simpel advies zijn over opvoeding, tot ingewikkelde situaties waarbij de veiligheid van kinderen in gevaar is. En dat komt helaas in alle lagen en delen van de samenleving voor. Veelal gaan daar ook keuzes aan vooraf die we niet op voorhand rationeel zouden noemen – of dat nou om schulden of verslaving draait of bijvoorbeeld om een vechtscheiding waarvan de kinderen de dupe zijn – maar waarvoor je als gemeente wel beleid moet maken. Als adviseur van de wethouder ben ik betrokken bij het hele proces van totstandkoming van het beleid tot de politieke realisatie ervan en vervolgens de uitvoer.
Bij dergelijke beleid moet het algemeen belang voorop staan en het belang van het kind dat bescherming verdient, zonder dat je voorbij gaat aan de individuele vrijheid van diversiteit van mensen. Het schipperen tussen het helpen en beschermen van mensen waar nodig, met respect voor individuele keuzes die je soms moeilijk kan verklaren, is uitdagend. Het geeft mij bijzonder veel voldoening om daaraan bij te mogen dragen, om kinderen, ouders en toegewijde professionals te mogen helpen om ieder kind een eerlijke kans te geven, ook al maken mensen niet altijd de rationele keuzes waar de overheid het liefst op zou willen bouwen.
Foto CC: TownMapsUSA.com